Na czym polega ochrona praw autorskich
W pierwszej kolejności wyjaśnić należy zakres przedmiotowy podlegający ochronie praw autorskich.
Zakres przedmiotowy podlegający ochronie praw autorskich został wskazany w treści art. 1 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych1(zwana dalej: „u.p.a.p.p.”), która stanowi, że „Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór). W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory:
– wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);
a. plastyczne;
b. fotograficzne;
c. lutnicze;
d. wzornictwa przemysłowego;
e. architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne;
f. muzyczne i słowno-muzyczne;
g. sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne;
h. audiowizualne (w tym filmowe).
Zatem zgodnie z treścią wyżej cytowanego przepisu, przedmiotem ochrony prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażania. Z przepisu tego wynika, że jakkolwiek utworem podlegającym ochronie prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażania, to jednak w procesie interpretacji pojęcia utworu podstawowe znaczenie ma sformułowanie „działalność twórcza o indywidualnym charakterze”. O powstaniu utworu podlegającego ochronie prawa autorskiego można zatem mówić dopiero wówczas, gdy spełnione zostaną oba warunki łącznie. Po pierwsze powstałe dzieło musi być przejawem działalności twórczej, a po drugie wykazywać indywidualny charakter. Przesłankę działalności twórczej uznaje się za spełnioną, jeśli stworzone dzieło jest nowe z punktu widzenia twórcy.
W tym miejscu podkreślić należy, że utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną. Jednakże w tym miejscu zaznaczenia wymaga, iż nie są objęte ochroną odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne.
Kwestią istotną jest, iż utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną, a ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności. Warto także zaznaczyć, że cel powstania utworu, jego przeznaczenie (np. do wykorzystania jako znak towarowy), także wartość – nie mają decydującego znaczenia dla kwestii objęcia ochroną.
Ochrona praw autorskich została podzielona ze względu na występowanie dwóch rodzajów praw autorskich tj. autorskie prawa osobiste i autorskie prawa majątkowe.
Kwestia dotycząca autorskich praw osobistych została uregulowana w treści art. 16 u.p.a.p.p., która stanowi, że „Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do:
1) autorstwa utworu;
2) oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo;
3) nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania; 4) decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności;
5) nadzoru nad sposobem korzystania z utworu”.
Wobec powyższego podkreślenia wymaga, iż osobiste prawa autorskie są niezbywalne, nieprzenaszalne oraz nie można się ich zrzec. Przedmiotowe prawa mają na celu ochronę więzi twórców z ich utworem, a w konsekwencji nie podlegają ograniczeniom czasowym. Autorskie prawa osobiste chronią stosunek twórcy do dzieła, czyli więź emocjonalną z utworem, jaka nawiązuje się pomiędzy autorem, a jego dziełem, stanowiącym płód jego umysłu z racji pozostawienia w dziele tzw. piętna lub znamiona jego indywidualności2.
Przechodząc do analizy ochrony autorskich praw majątkowych wyjaśnić należy, iż zakres przedmiotowy ochrony danych praw został wskazany w treści art. 17 u.p.a.p.p., która stanowi, że „Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu”.
Zatem wobec powyższego podkreślenia wymaga, iż to twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania i rozporządzania utworem oraz czerpania wszelkich korzyści materialnych z użytkowania. Twórcy wówczas przysługiwać będą uprawnienia:
I. w ramach prawa korzystania – do używania utworu, do pobierania pożytków, jakie utwór przynosi (z racji jego specyfiki wchodzą w rachubę jedynie pożytki cywilne, czyli dochody, jakie utwór przynosi na podstawie stosunku prawnego), lub pożytków prawa (tj. autorskich praw majątkowych), do zużycia (zniszczenia) utworu (to ostatnie uprawnienie jest dyskusyjne, ale jeśli w ogóle przysługuje, to odnosi się tylko do szczególnego przypadku zniszczenia jedynego egzemplarza utworu, za pośrednictwem którego możliwa byłaby jego percepcja, np. spalenia rękopisu utworu literackiego przed jego publicznym udostępnieniem). Z kolei w ramach prawa rozporządzania twórcy wówczas będzie przysługiwało prawo m.in. do przeniesienia autorskich praw majątkowych do utworu oraz do obciążenia autorskich praw majątkowych do utworu przez ustanowienie na nim prawa bezwzględnego o węższym zakresie niż autorskie prawa majątkowe (np. prawa użytkowania).
Generalna zasada wyrażona w art. 17 u.p.a.p.p., że twórcy przysługuje wyłączność w zakresie korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu, podlega ustawowym wyjątkom (zastrzeżenie w art. 17 in principio: „jeżeli ustawa nie stanowi inaczej”). Zastrzeżenie to ma podwójne znaczenie: po pierwsze oznacza, że ustawa może ograniczać zakres monopolu autorskiego; po drugie – że prawo wyłączne, o którym mowa w art. 17, może na podstawie przepisu ustawy w sposób pierwotny powstać na rzecz innej osoby niż twórca. Taka sytuacja ma miejsce w przypadku utworu zbiorowego, do którego autorskie prawa majątkowe w sposób pierwotny nabywa wydawca lub producent3. Autorskie prawa majątkowe, jak określa ustawa są ograniczone czasowo. W przypadku utworu pracowniczego, uprawnienie może od momentu powstania przysługiwać osobie innej niż twórca – pracodawcy.
W odróżnieniu do autorskich praw osobistych, prawa majątkowe z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, gasną z upływem lat siedemdziesięciu:
– od śmierci twórcy, a do utworów współautorskich – od śmierci współtwórcy, który przeżył pozostałych;
– w odniesieniu do utworu, którego twórca nie jest znany – od daty pierwszego rozpowszechnienia, chyba że pseudonim nie pozostawia wątpliwości co do tożsamości autora lub jeżeli autor ujawnił swoją tożsamość;
– w odniesieniu do utworu, do którego autorskie prawa majątkowe przysługują z mocy ustawy innej osobie niż twórca – od daty rozpowszechnienia utworu, a gdy utwór nie został rozpowszechniony – od daty jego ustalenia;
– w odniesieniu do utworu audiowizualnego – od śmierci najpóźniej zmarłej z wymienionych osób: głównego reżysera, autora scenariusza, autora dialogów, kompozytora muzyki skomponowanej do utworu audiowizualnego;
– w odniesieniu do utworu słowno-muzycznego, jeżeli utwór słowny i utwór muzyczny zostały stworzone specjalnie dla danego utworu słowno-muzycznego – od śmierci później zmarłej z wymienionych osób: autora utworu słownego albo kompozytora utworu muzycznego.
Podsumowując:
1. Przedmiotem ochrony prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażania
2. Ochrona praw autorskich została podzielona ze względu na występowanie dwóch rodzajów praw autorskich tj. autorskie prawa osobiste i autorskie prawa majątkowe.
3. Autorskie prawa osobiste są niezbywalne, nieprzenaszalne oraz nie można się ich zrzec, a w konsekwencji, a ich ochrona nie podlega ograniczeniom czasowym.
4. W odróżnieniu do autorskich praw osobistych, prawa majątkowe z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, gasną z upływem lat siedemdziesięciu.
Leave a comment: