Jak kupując prawa autorskie może zabezpieczyć się przed wadami prawnymi?

W pierwszej kolejności przytoczenia wymaga treści art. 55 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych¹(zwana dalej: „u.p.a.p.p.”), która stanowi, że „1. Jeżeli zamówiony utwór ma usterki, zamawiający może wyznaczyć twórcy odpowiedni termin do ich usunięcia, a po jego bezskutecznym upływie może od umowy odstąpić lub żądać odpowiedniego obniżenia umówionego wynagrodzenia, chyba że usterki są wynikiem okoliczności, za które twórca nie ponosi odpowiedzialności. Twórca zachowuje w każdym razie prawo do otrzymanej części wynagrodzenia, nie wyższej niż 25% wynagrodzenia umownego. 

2. Jeżeli utwór ma wady prawne, zamawiający może od umowy odstąpić i żądać naprawienia poniesionej szkody. 

3. Roszczenia, o których mowa w ust. 1, wygasają z chwilą przyjęcia utworu. 

4. Jeżeli zamawiający nie zawiadomi twórcy w terminie sześciu miesięcy od dostarczenia utworu o jego przyjęciu, nieprzyjęciu lub uzależnieniu przyjęcia od dokonania określonych zmian w wyznaczonym w tym celu odpowiednim terminie, uważa się, że utwór został przyjęty bez zastrzeżeń. Strony mogą określić inny termin”. 

Mając na uwadze ww. cytowany przepis wyjaśnić należy, iż na gruncie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych utwór może posiadać usterki oraz wady prawne. Katalog usterek, o których stanowi omawiany przepis, jest otwarty i różny – w zależności od utworu. Jako przykłady usterek należy wymienić np. niekompletność utworu (brak modułów czy funkcjonalności programu komputerowego, brak bibliografii publikacji naukowej), błędy merytoryczne (błędy rzeczowe w publikacji naukowej, jej nieaktualność), błędy techniczne (uchybienia stylistyczne, gramatyczne, literowe, błędne wyniki obliczeń – przy prawidłowym toku ich wykonywania). 

W przypadku wystąpienia omawianych usterek zamawiający może twórcy wyznaczyć termin do ich usunięcia, a po bezskutecznym upływie terminu np. kontrahent twórcy może od umowy odstąpić lub żądać odpowiedniego obniżenia wynagrodzenia. Odstąpienie od umowy, w sytuacji, gdy usterka jest drobna, o niewielkim ciężarze gatunkowym, może podlegać ocenie w kontekście art. 5 k.c. Odpowiednie obniżenie wynagrodzenia oznacza obniżenie wynagrodzenia w takiej proporcji, w jakiej wartość utworu z usterkami pozostaje względem wartości utworu bez usterek. 

W orzecznictwie podaje się, iż wada prawna może wynikać z faktu, że utwór ma charakter współtwórczy (i autor nie posiada zgody współtwórców na eksploatację utworu), jest utworem zależnym wobec innego utworu (i autor nie ma zgody twórcy utworu pierwotnego na eksploatację utworu), twórca wyzbył się autorskich praw majątkowych do utworu, zanim zawarł umowę ze swoim kontrahentem, lub utwór zawiera cytaty w zakresie przekraczającym granice wyznaczone przez obowiązujące przepisy.² 

W przypadku wady prawnej komentowany przepis nie przyznaje zamawiającemu uprawnienia do żądania obniżenia wynagrodzenia lub żądania usunięcia wady. Nadto nie wymaga, aby realizacja przez zamawiającego przysługującego mu uprawnienia do odstąpienia od umowy została poprzedzona wyznaczeniem twórcy terminu usunięcia wady prawnej. Podobnie jak w przypadku odpowiedzialności z tytułu usterek utworu dyskusyjna jest kwestia stosowania przepisów o rękojmi za wady prawne. Jako zasadne jawi się stosowanie art. 573 oraz art. 575¹ k.c. Zastosowania nie znajdzie natomiast art. 574 k.c. 

Jednocześnie w doktrynie wskazuje się, iż art. 55 ust. 2 przewiduje uprawnienia zamawiającego w przypadku wad prawnych utworu. Zamawiający może wówczas natychmiastowo odstąpić od umowy i żądać odszkodowania (naprawienia szkody). Utwór ma wady prawne, jeśli m.in.: a. prawa autorskie do utworu należą do innej osoby niż twórca; 

b. twórca jest jednym ze współtwórców utworu i nie uzyskał zezwolenia od pozostałych współtwórców na przeniesienie praw (udzielenie licencji); 

c. utwór jest obciążony prawem osoby trzeciej: np. twórca – mimo przeniesienia praw – udzielił wcześniej np. licencji wyłącznej, o czym nie poinformował zamawiającego, wskutek czego zamawiający nie może korzystać z utworu; 

d. utwór posiada zapożyczenia z innych utworów, z naruszeniem praw autorskich autorów tych dzieł. 

e. utwór dostarczony przez twórcę jest plagiatem lub np. utworem zależnym, łudząco podobnym itp. 

Z kolei uprawnienia przyznane w art. 55 ust. 3 u.p.a.p.p zamawiającemu w przypadku istnienia wady prawnej utworu polegają na możliwości: 

a. odstąpienia od umowy, 

b. żądania naprawienia szkody. 

Te dwa uprawnienia mają z pewnością podstawowe znaczenie, niemniej brak przekonywających argumentów, aby zamawiającego pozbawić w takich przypadkach przewidzianych kodeksem możliwości: 

a. żądania obniżenia umówionej ceny (wynagrodzenia), 

b. żądania usunięcia wady w odpowiednim terminie, z zagrożeniem odstąpienia od umowy po jego bezskutecznym upływie (może to być żądanie np. uzyskania brakującego zezwolenia drugiego współtwórcy czy twórcy dzieła macierzystego). 

Zatem przechodząc do meritum, strony w umowie mogą według własnego uznania sformułować klauzule dotyczące odpowiedzialności twórcy za usterki, jak również kwestie dotyczące odstępowania od umowy np. z pominięciem wyznaczania terminu na usunięcie usterek. Strony mogą również w umowie – zgodnie z art. 473 k.c. – rozszerzyć lub ograniczyć odpowiedzialność twórcy z tytułu usterek utworu. Nieważne jednak będzie takie zastrzeżenie, zgodnie z którym twórca nie będzie odpowiedzialny za szkodę, którą może wyrządzić zamawiającemu umyślnie (art. 473 § 2 k.c.). 

Podsumowując rozważania dotyczące usterek i wad prawnych utworu, można wskazać, że: a. jeśli w umowie nie postanowiono inaczej, na mocy art. 55 u.p.a.p.p zamawiający powinien działać dwuetapowo – najpierw uzależnić przyjęcie utworu od dokonania zmian przez twórcę (wyznaczyć mu w tym celu odpowiedni termin), a następnie skorzystać z uprawnienia odstąpienia od umowy lub żądania obniżenia ceny; 

b. ustawodawca przewidział domniemanie winy twórcy – twórca może się więc zwolnić z odpowiedzialności, gdy wykaże brak winy (umyślnej lub niedbalstwa). Brak winy twórcy nie wyłącza roszczenia zamawiającego w zakresie tzw. ujemnego interesu umowy (czyli odszkodowania z tytułu poniesionych kosztów wskutek zawarcia umowy, przygotowania umowy, przechowywania rzeczy itp.); 

c. twórca tylko wtedy nie będzie ponosił odpowiedzialności za usterki, jeśli wykaże, że powstały one bez jego winy. Na mocy przepisów prawa cywilnego twórca będzie jednak ponosił odpowiedzialność za każdą postać winy: zarówno winę umyślną, jak i winę nieumyślną (odpowiedzialność z tytułu niezachowania należytej staranności – art. 471-472 k.c.). Zwrot „niezachowanie należytej staranności” oznacza winę nieumyślną (niedbalstwo) ocenianą według kryteriów obiektywnych. Te obiektywne kryteria to ogólne wytyczne wymagane w stosunkach danego rodzaju i w typowych sytuacjach – uwzględniające oczywiście indywidualne cechy zarówno samego twórcy, jak i utworu; 

d. twórca – chcąc się uwolnić od odpowiedzialności – powinien wykazać, że usterki utworu nie wynikają ani z jego winy umyślnej (chciał, żeby one powstały, lub godził się na ich powstanie), ani z rażącego niedbalstwa. Jednak nawet jeśli twórca nie ponosi odpowiedzialności za usterki, warto wskazać, że w przypadku umów o powstanie utworów (umów o dzieło) oraz w przypadku sprzedaży utworów istniejących (umów sprzedaży) art. 55 ust. 3 u.p.a.p.p nie wyłączy stosowania art. 566 § 1 k.c. Zgodnie z artykułem 566 § 1 k.c., jeśli twórca nie ponosi odpowiedzialności za usterki, zamawiający (kupujący) może żądać tylko naprawienia szkody, którą poniósł przez to, że zawarł umowę, ponieważ nie wiedział o istnieniu wady. Zamawiający może żądać zwłaszcza zwrotu kosztów zawarcia umowy, kosztów odebrania, przewozu, przechowania i ubezpieczenia rzeczy oraz zwrotu dokonanych nakładów w takim zakresie, w jakim nie odniósł z nich korzyści. W tym zakresie mamy do czynienia z odpowiedzialnością twórcy na zasadzie ryzyka. art. 55 ust. 1 u.p.a.p.p nie wyłączy stosowania ani art. 638 k.c. (w stosunku do utworów przyszłych będących dziełami w rozumieniu Kodeksu cywilnego), ani art. 566 § 1 k.c. (w stosunku do istniejących utworów sprzedawanych na podstawie umowy sprzedaży); 

e. zamawiający może – w określonych sytuacjach – odstąpić (na podstawie art. 636 k.c.) od umowy jeszcze przed terminem dostarczenia utworu (będącego jednocześnie dziełem w rozumieniu Kodeksu cywilnego), jeśli twórca wykonuje utwór w sposób wadliwy; 

f. zamawiający nie może żądać od twórcy dokonania poprawek po przyjęciu utworu, może jednak – również po przyjęciu utworu – zgodnie z Kodeksem cywilnym żądać odszkodowania od twórcy z tytułu wadliwości utworu; g. w przypadku wad prawnych zamawiający może odstąpić od umowy w każdym czasie, żądając naprawienia szkody z tytułu wad prawych utworu. Dopuszczam również żądanie zadośćuczynienia (naruszenie dobrego imienia np. wydawnictwa, które wydało utwór splagiatowany przez twórcę).³