Czy można przekazać prawa autorskie za darmo?
W celu udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy można przekazać prawa autorskie za darmo, przytoczyć należy treść art. 43 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych1(zwana dalej: „u.p.a.p.p.”), która stanowi, że „1. Jeżeli z umowy nie wynika, że przeniesienie autorskich praw majątkowych lub udzielenie licencji nastąpiło nieodpłatnie, twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia. 2. Jeżeli w umowie nie określono wysokości wynagrodzenia autorskiego, wysokość wynagrodzenia określa się z uwzględnieniem zakresu udzielonego prawa oraz korzyści wynikających z korzystania z utworu”.
Zatem mając na uwadze treść art. 43 u.p.a.p.p wyjaśnić należy, iż określenie „jeśli z umowy nie wynika” oznacza, że odmienne rozwiązanie (nieodpłatność) musi wynikać ze zgodnych oświadczeń woli stron, przy czym nie jest wykluczone, że wola stron zostanie wyrażona w sposób nie w pełni jednoznaczny, a twierdzenie o nieodpłatności umowy wynikać będzie z wykładni oświadczeń woli w świetle zasad ustanowionych w art. 65 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny2 (zwana dalej: „k.c.”). Nie można jednak zapomnieć, że w przypadku umów licencji wyłącznej i umów przenoszących prawa autorskie ustawa wprowadza wymóg formy pisemnej pod rygorem nieważności. W umowie takiej musi istnieć postanowienie wskazujące nieodpłatność umowy, w przeciwnym bowiem razie uzgodnienia w tej materii nieujęte na piśmie będą nieważne. Zazwyczaj będzie to prowadzić do nieważności całej umowy, zgodnie z regułą wyrażoną w art. 58 § 3 k.c.3
Warto jest także zwrócić uwagę na orzeczenie Sądu Najwyższego, w którego treści wskazano, że „Zrzeczenie się, w ramach umowy odpłatnej, uprawnień, których wartość jest niemożliwa do oszacowania nawet w przybliżeniu, należy uznać za sprzeczne z dobrymi obyczajami. Obyczaje te wymagają bowiem, aby autor, przenosząc autorskie prawa majątkowe, uzyskał w zamian stosowne świadczenie ze strony kontrahenta. Uzyskanie takiego świadczenia jest wysoce wątpliwe, gdy chodzi o nieznane w chwili zawierania umowy pola eksploatacji dzieła (możliwość przeniesienia na nośniki jeszcze nie istniejące”4.
Odnosząc się do kwestii nieokreślonego w umowie wynagrodzenia twórcy, należy przyjąć, że regulacja art. 43 ust. 2 u.p.a.p.p znajduje zastosowanie nie tylko do umów, w których zagadnienie honorarium całkowicie pominięto, ale także do umów przyznających je twórcy, lecz bez oznaczenia wysokości lub podstaw jego ustalenia. Aktualne kryteria ustalania wynagrodzenia obejmują zakres udzielonego prawa oraz korzyści wynikające z korzystania z utworu.
Przepis art. 43 ust. 2 u.p.a.p.p., odnosi się do takich sytuacji, w których strony umowy nie określiły w niej wynagrodzenia należnego twórcy. Wyraża on ogólną dyrektywę wskazującą na dwa kryteria, które w razie sporu (lub tylko wątpliwości) co do wysokości wynagrodzenia powinny być brane pod uwagę, którymi to są:
a. zakres udzielonego prawa,
b. korzyści wynikające z korzystania z utworu.
Warto podkreślić, iż biorąc pod rozwagę zakres udzielonego prawa, trzeba brać pod uwagę nie tylko „ilość pól eksploatacyjnych” objętych umową, ale również aspekt terytorialny i czasowy danej umowy. Z kolei druga przesłanka odwołuje się do korzyści wynikających z eksploatacji utworu odnosi się do korzyści o charakterze ekonomicznym.
Z reguły jednak są one trudne do ustalenia, m.in. dlatego że nie należy brać pod uwagę wyłącznie korzyści już osiągniętych, lecz trzeba uwzględniać również korzyści przyszłe, hipotetyczne. Ustawa nie narzuca żadnego systemu (sposobu) ustalania wynagrodzenia twórcy. W praktyce najczęściej stosowane są następujące rozwiązania:
a. system wynagrodzenia ryczałtowego, przy którym wysokość wynagrodzenia w zasadzie nie jest zależna od okoliczności zachodzących po zawarciu umowy i jest określona kwotowo w umowie;
b. system wynagrodzenia procentowego, przy którym wysokość wynagrodzenia jest pochodną obrotu lub dochodu uzyskiwanego z eksploatacji utworu przez nabywcę majątkowych praw autorskich (lub licencjobiorcę), o wynagrodzeniu takim mówią art. 47 i 48 u.p.a.p.p;
c. system mieszany, przy którym część należnego twórcy wynagrodzenia ma charakter ryczałtowy, część zaś procentowy5. Reasumując, w świetle powyższych ustaleń, nieodpłatne przekazanie praw autorskich jest możliwe. Jednakże kwestia powinna być wyraźnie zaznaczona w treści zawartej między stronami umowy. Przy czym zaznaczyć należy, iż ustawa o prawie autorskim przewiduje domniemanie, że praw udzielono odpłatnie, zatem w przypadku nieodpłatnego przekazania praw musimy to wyraźnie wskazać w treści umowy.
