Odpowiedzialność za naruszenie praw autorskich
Początkowo warto wyjaśnić, iż naruszenie autorskich praw majątkowych następuje wówczas, gdy dochodzi do wkroczenia w zakres cudzego prawa autorskiego. Korzystanie z elementów dzieła spełniających przesłankę twórczości jest naruszeniem monopolu eksploatacyjnego odnoszącego się do konkretnego utworu1.
W związku z tym, iż rozróżniamy dwa rodzaje praw autorskich tj. autorskie prawa osobiste oraz autorskie prawa majątkowe, ustawodawca wprowadził różne sankcje wobec naruszenia danych praw.
Kwestia odpowiedzialności za naruszenie osobistych praw majątkowych, jak również naruszenie autorskich praw majątkowych twórcy została wskazana w treści art. 78 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych2(zwana dalej: „u.p.a.p.p.”), która stanowi, że „Twórca, którego autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania. W razie dokonanego naruszenia może także żądać, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności aby złożyła publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie. Jeżeli naruszenie było zawinione, sąd może przyznać twórcy odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub – na żądanie twórcy – zobowiązać sprawcę, aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez twórcę cel społeczny”.
W związku z wyżej cytowanym przepisem wskazać należy, iż w przypadku naruszenia autorskich praw osobistych, twórcy wówczas przysługuje roszczenie o zaniechanie takowego działania oraz usunięcia jego skutków. Ponadto odpowiedzialność z tytułu naruszenia dóbr osobistych na podstawie kodeksu cywilnego pozostaje w kumulatywnym zbiegu z art. 78 u.p.a.p.p. Zatem do ochrony autorskich praw osobistych mogą znaleźć zastosowanie ogólne reguły kodeksu cywilnego dotyczące ochrony dóbr osobistych prawa cywilnego. Na podstawie art. 78 u.p.a.p.p roszczeń o ochronę autorskich praw osobistych można dochodzić równolegle z roszczeniami przewidzianymi w art. 24 § 3 ustawy z dnia z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny. W przypadku naruszenia dóbr osobistych i autorskich praw osobistych można oprzeć się łącznie na obu podstawach ochrony lub dokonać wyboru tylko jednej z nich. Osobie pokrzywdzonej przysługuje możliwość skorzystania z każdej z postaci roszczeń wynikającej z ochrony kodeksowej i prawno – autorskiej. Decyzja co do wyboru środków ochrony pozostaje w pełnej dyspozycji osoby uprawnionej3.
Przechodząc do odpowiedzialności wynikającej za naruszenie autorskich praw majątkowych przytoczenia wymaga treść art. 79.1 u.p.a.p.p., która stanowi, że „Uprawniony, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone, może żądać od osoby, która naruszyła te prawa: 1) zaniechania naruszania;
2) usunięcia skutków naruszenia;
3) naprawienia wyrządzonej szkody:
a) na zasadach ogólnych albo
b) poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione – trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu, a także wydania uzyskanych korzyści”.
W związku z cytowanym wyżej przepisem, w przypadku naruszenia autorskich praw majątkowych, twórca wówczas może żądać zaniechania takowych naruszeń oraz usunięcia ich skutków. W tym miejscu warto pochylić się nad treścią art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. „b” u.p.a.p.p., a w konsekwencji warto wyjaśnić czym jest dane wynagrodzenie.
Zatem stosowne wynagrodzenie o jakim mowa w wyżej wskazanym przepisie, to takie wynagrodzenie jakie otrzymałby autor gdyby osoba, która naruszyła jego prawa majątkowe zawarła z nim umowę na korzystanie z utworów w zakresie dokonanego naruszenia. Wykazanie jego wysokości wymaga przeprowadzenia dowodu wskazującego, że autor za taką właśnie kwotę udzielił licencji na korzystanie z tego typu utworów lub że na terenie miejsca jego zamieszkania żądane wynagrodzenie odpowiada średniemu wynagrodzeniu za takie utwory4.
Za naruszenie praw autorskich przewidziana jest także odpowiedzialność karna, o której mowa w treści art. 115 – 119 u.p.a.p.p. Niezależnie od roszczeń cywilnoprawnych pewne przejawy naruszenia autorskich praw osobistych i majątkowych oraz praw pokrewnych stanowią czyny zabronione podlegające odpowiedzialności karnej. Czyn zabroniony określony w art. 115-117 u.p.a.p.p należą do najczęściej popełnianych przestępstw związanych z naruszaniem prawa autorskiego, dlatego też zasadnym jest ich omówienie oraz wskazanie ich przedmiotowych znamion.
Zakres normowania art. 115 u.p.a.p.p. jest bardzo rozległy i obejmuje m.in. czyny podlegające odpowiedzialności karnej w postaci:
1. przywłaszczenie autorstwa (art. 115 ust. 1),
2. wprowadzenie w błąd co do autorstwa (art. 115 ust. 1),
3. rozpowszechnienie utworu lub artystycznego wykonania bez podania danych identyfikujących twórcę (art. 115 ust. 2),
4. publiczne zniekształcenie utworu, artystycznego wykonania, fonogramu, wideogramu lub nadania (art. 115 ust. 2). Znamieniem przedmiotowym pierwszego czynu stypizowanego w art. 115 ust. 1 u.p.a.p.p. jest przypisanie sobie przez sprawcę autorstwa cudzego utworu lub cudzego artystycznego wykonania, czyn ten jest zagrożony karą grzywny, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Z kolei przedmiotowym znamieniem przestępstwa z art. 116 u.p.a.p.p. jest rozpowszechnienie utworów lub niektórych przedmiotów praw pokrewnych (np. artystycznych wykonań). Znamieniem przedmiotowym przestępstwa z art. 117 u.p.a.p.p. jest utrwalenie lub zwielokrotnienie cudzego utworu, a także artystycznego wykonania (czyli tych samych przedmiotów praw pokrewnych co w art. 116), dokonane bez uprawnienia lub wbrew jego warunkom, mające na celu rozpowszechnienie utworu. Bezprawne utrwalenie lub zwielokrotnienie utworu może się odnosić zarówno do jego wersji oryginalnej, jak i opracowania.
Warto jest także wspomnieć o zajętym stanowisku przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w zakresie odpowiedzialności za naruszenie praw autorskich, w którym to podani, że „Wprowadzenie odpowiedzialności karnej w tym obszarze uzasadniane jest celami polityki publicznej – sankcje mają służyć ochronie interesu szerszego niż prywatny, np. ochronie inwestycji dokonywanych przez przemysły twórcze, zapewnieniu stabilnego funkcjonowania rynków kreatywnych, wspieraniu rozwoju międzynarodowych stosunków gospodarczych czy też prewencji przed zorganizowaną działalnością przestępczą”5. Ustawodawca aktualnie określa zakres odpowiedzialności karnej szeroko, a zarazem szczegółowo, rozciągając ją na wszystkie typowo występujące naruszenia (plagiat, zniekształcenie utworu, rozpowszechnianie bez uprawnienia, zwielokrotnianie celem bezprawnego rozpowszechnienia itd.), co niewątpliwie dowodzi, iż kwestia odpowiedzialności za naruszenie praw autorskich została szczegółowo określona, a zaś ochrona danych praw nie ma charakteru marginalnego.
Podsumowując:
1. W przypadku naruszenia autorskich praw osobistych, twórcy wówczas przysługuje roszczenie o zaniechanie takowego działania oraz usunięcia jego skutków. Ponadto do ochrony autorskich praw osobistych mogą więc znaleźć zastosowanie ogólne reguły kodeksu cywilnego.
2. W przypadku naruszenia autorskich praw majątkowych, twórca wówczas może żądać zaniechania takowych naruszeń oraz usunięcia ich skutków oraz żądać naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych albo poprzez zapłatę sumy pieniężnej.
3. Za naruszenie praw autorskich przewidziana jest także odpowiedzialność karna, o której mowa w treści art. 115 – 119 u.p.a.p.p.