Essentialia negotii umowy licencyjnej
W pierwszej kolejności wyjaśnić należy, czym w istocie rzeczy jest umowa licencyjna. Umowa licencyjna wprawdzie nie posiada swojej ustawowej definicji. Jednakże dokonując wykładni treści art. 67 par. 1 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (zwana dalej: „u.p.a.p.p.”), która stanowi, że „Twórca może udzielić upoważnienia do korzystania z utworu na wymienionych w umowie polach eksploatacji z określeniem zakresu, miejsca i czasu tego korzystania”, można wywnioskować, iż jest to umowa, na podstawie której twórca uprawnia licencjobiorcę do korzystania z utworu w określony sposób.
Przechodząc do analizy umowy licencyjnej warto jest pochylić się nad istotnymi, a zarazem kluczowymi elementami umowy licencyjnej tzw. „essentialia negotii”. Do istotnych elementów umowy licencyjnej zaliczamy m.in.:
a. przedmiot umowy;
b. typ licencji;
c. zakres uprawnień;
d. okres obowiązywania.
Zaznaczenia wymaga, iż powyższy katalog elementów umowy licencyjnej nie jest katalogiem zamkniętym. Wymienione wyżej części składowe umowy licencyjnej są jednak elementami, które umowa powinna zawierać, bądź też strony powinny wziąć pod rozwagę na etapie konstruowania umowy.
Przedmiotem licencji jest w istocie rzeczy utwór, którego to definicja została ujęta w treści art. 1 u.p.a.p.p. która stanowi, że „Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór)”. Zatem, aby przejaw działalności twórczej uznać na utwór, decydującym elementem jest jego indywidualny charakter oraz twórczy charakter rezultatu tejże działalności, czyli powstałego dzieła. W tym miejscu wyjaśnić należy, iż wskazanie przedmiotu umowy licencyjnej może nastąpić przez jego rodzajowe określenie, które pozwala zindywidualizować dany utwór – powołanie jego tytułu czy nazwy.
Podkreślenia wymaga, iż wskazanie utworu będącego przedmiotem umowy licencyjnej należy do essentalia negotii takiej umowy. Przedmiotu ochrony nie sposób domniemywać czy określać na podstawie jakiś dodatkowych dokumentów nieobjętych umową licencji. Innymi słowy, przedmiot ochrony musi być w umowie zindywidualizowany. Identyfikacji poddają się jedynie te utwory, które zostały enumeratywnie wyliczone w umowie. Wobec powyższego podkreślenia wymaga, że strony powinny w treści umowy licencyjnej wskazać w sposób jednoznaczny przedmiot umowy. W aspekcie praktycznym przedmiot umowy może zostać także przedstawiony w postaci szczegółowej specyfikacji, stanowiącej załącznik do umowy.
Przechodząc do kwestii dotyczących typów licencji, przytoczenia wymaga treść art. 67 u.p.a.p.p., która stanowi, że „1. Twórca może udzielić upoważnienia do korzystania z utworu na wymienionych w umowie polach eksploatacji z określeniem zakresu, miejsca i czasu tego korzystania. 2. Jeżeli umowa nie zastrzega wyłączności korzystania z utworu w określony sposób (licencja wyłączna), udzielenie licencji nie ogranicza udzielenia przez twórcę upoważnienia innym osobom do korzystania z utworu na tym samym polu eksploatacji (licencja niewyłączna)”.
Artykuł 67 ust. 2 u.p.a.p.p. wprowadza rozróżnienie umowy licencyjnej wyłącznej i niewyłącznej. Licencja wyłączna opisana została jako umowa zastrzegająca licencjobiorcy wyłączność korzystania z utworu w określony sposób, natomiast umowa licencji niewyłącznej – jako umowa, która nie ogranicza udzielenia przez twórcę upoważnienia innym osobom do korzystania z utworu na tym samym polu eksploatacji. Termin „twórca” w art. 67 ust. 2 u.p.a.p.p. oznacza każdy podmiot majątkowych praw autorskich. Ustawa przyjmuje, że licencja powinna być uznana za niewyłączną, chyba że „zastrzega” ona dla licencjobiorcy wyłączność korzystania. Brak jednak wymogu, by postanowienia wskazujące na wyłączny charakter licencji musiały być „wyraźne”, dlatego też charakter danej umowy może być ustalany dzięki wykładni zawartych w niej oświadczeń woli stron. Należy jednak pamiętać, że dla umowy licencyjnej wyłącznej ustawa wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności, a zatem postanowienia wskazujące na wolę stron zawarcia takiej właśnie umowy powinny być ujęte w wymaganej formie.
Powyższa kwestia ma bardzo ważne znaczenie w szczególności dla licencjobiorcy, który w przypadku braku zawarcia takowych postanowień w umowie, nie może udzielić, chociażby dalszej licencji (sublicencji).
Odnosząc się do zakresu uprawnień zawartych w umowie wyjaśnić należy, iż strony powinny dokładnie określić sposób i zakres korzystania z utworu twórcy. Zatem w praktycznym tego znaczeniu strony w sposób wyczerpujący powinny wskazać pola eksploatacji do utworu, które to przykładowo zostały wymienione w treści art. 50 u.p.a.p.p., tj.
1) „w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu – wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2) w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono – wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy;
3) w zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny niż określony w pkt 2 – publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym”.
Powyższa regulacja ma istotne znaczenie dla twórcy, bowiem stanowi w istocie rzeczy ochronę jego praw. Prawidłowe oraz precyzyjne określenie pól eksploatacji ma fundamentalne znaczenie dla ustalanego przez strony wynagrodzenia, a także w przypadku zaistniałego konfliktu, a w konsekwencji dochodzenia ewentualnych roszczeń.
Jednocześnie warto zwrócić uwagę na zakres terytorialny umowy licencyjnej, wskazany w treści art. 66 u.p.a.p.p, która stanowi, że „Umowa licencyjna uprawnia do korzystania z utworu w okresie pięciu lat na terytorium państwa, w którym licencjobiorca ma swoją siedzibę, chyba że w umowie postanowiono inaczej. Po upływie terminu, o którym mowa w ust. 1, prawo uzyskane na podstawie umowy licencyjnej wygasa”. Jeśli umowa nie stanowi inaczej, licencja obowiązuje w państwie miejsca zamieszkania lub siedziby licencjobiorcy. Ta część przepisu art. 66 ust. 1 u.p.a.p.p., dotyczy terytorialnego zakresu licencji. Istotnym jest, iż wynika z niej, że licencja podlegająca polskiej ustawie (a zatem umowa, dla której prawo polskie jest prawem właściwym) może w braku odmiennej regulacji dotyczyć jedynie terytorium innego państwa (jeśli licencjobiorca ma tam miejsce zamieszkania lub siedzibę). Podobnie jak w odniesieniu do czasu trwania zobowiązania, także jego zasięg terytorialny wynika często z okoliczności zawarcia danej umowy lub, mimo braku wyraźnego postanowienia w tej kwestii, z istoty przyjętych w niej rozwiązań. Dlatego też konieczne jest przeprowadzenie wykładni oświadczeń woli stron według ogólnych reguł, z której wyniknąć może, że zakres terytorialny licencji nie odpowiada regule wyrażonej w art. 66 ust. 1 u.p.a.p.p. Z przepisu tego należy wysnuć wniosek, że w braku silnych po temu przesłanek trudno jest uznać licencję niezawierającą szczegółowej regulacji co do terytorium, na którym ma obowiązywać, za obejmującą wszystkie państwa świata lub nawet większą liczbę państw. Wypada też przypomnieć, że w poszczególnych państwach przysługuje uprawnionemu inna „wiązka” praw autorskich (przyznanych przez prawo danego państwa). Jest też możliwe, że w prawie państwa, którego dotyczy umowa licencyjna zawarta na gruncie prawa polskiego, licencjodawca nie jest uznawany za uprawnionego, a zatem nie odniesie ona na terytorium tego państwa skutku. Zagadnienia te należą do sfery prawa prywatnego międzynarodowego.
Przechodząc do zagadnienia dotyczącego okresu obowiązywania umowy licencyjnej przytoczenia wymaga treść art. 68 u.p.a.p.p, która stanowi, że „Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, a licencji udzielono na czas nieoznaczony, twórca może ją wypowiedzieć z zachowaniem terminów umownych, a w ich braku na rok naprzód, na koniec roku kalendarzowego. Licencję udzieloną na okres dłuższy niż pięć lat uważa się, po upływie tego terminu, za udzieloną na czas nieoznaczony”.
Analizując wyżej wskazany przepis wskazać należy, iż jeśli w umowie nie postanowiono inaczej, przyjmuje się, że licencja została udzielona na okres 5 lat. Umowa wygasa z upływem terminu, na który została zawarta. Ustawa nie przewiduje możliwości jej wypowiedzenia, ale w ramach swobody umów strony mogą przewidzieć taką możliwość w treści umowy.
Kwestię wypowiedzenia umowy licencyjnej, można przedstawić w następujący sposób: a. umowę zawartą na czas nieoznaczony licencjodawca może wypowiedzieć bez podania przyczyny, z terminem w niej określonym, a w jego braku – z zastosowaniem terminu rocznego, ze skutkiem na koniec roku kalendarzowego;
b. umowę zawartą na czas nieoznaczony licencjobiorca może wypowiedzieć bez podania przyczyny, z terminem w niej określonym, a w jego braku – ze skutkiem niezwłocznym po dokonaniu wypowiedzenia (art. 3651 ustawy z dnia z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny.);
c. umowę zawartą na czas nieoznaczony można wypowiedzieć z przyczyn w niej określonych, z zastosowaniem terminów umownych;
d. umowę zawartą na czas określony – każda ze stron może wypowiedzieć w przypadku zaistnienia przyczyn precyzyjnie wskazanych w umowie jako uzasadniających wypowiedzenie, z zachowaniem umownych terminów wypowiedzenia;
e. umowę zawartą na czas określony przekraczający 5 lat po upływie 5 lat od dnia udzielenia uprawnień do korzystania z utworu licencjodawca może wypowiedzieć bez podania przyczyny, z zastosowaniem terminu określonego w art. 68 u.p.a.p.p, a także w przypadku zaistnienia przyczyn precyzyjnie wskazanych w umowie jako uzasadniających wypowiedzenie – z zachowaniem umownych terminów. Licencjobiorca nie jest uprawniony do wypowiedzenia bez podania przyczyny, ale może wypowiedzieć umowę w przypadku zaistnienia przyczyn precyzyjnie wskazanych w umowie jako uzasadniających wypowiedzenie, z zachowaniem umownych terminów wypowiedzenia.
Podsumowując:
1 Przedmiotem licencji jest w istocie rzeczy utwór, którego to definicja została ujęta w treści art. 1 u.p.a.p.p.
2. Jeżeli umowa nie zastrzega wyłączności korzystania z utworu w określony sposób (licencja wyłączna), udzielenie licencji nie ogranicza udzielenia przez twórcę upoważnienia innym osobom do korzystania z utworu na tym samym polu eksploatacji (licencja niewyłączna). 3. Jeśli umowa nie stanowi inaczej, licencja obowiązuje w państwie miejsca zamieszkania lub siedziby licencjobiorcy.
4. Jeśli w umowie nie postanowiono inaczej, przyjmuje się, że licencja została udzielona na okres 5 lat. Umowa wygasa z upływem terminu, na który została zawarta.
