Czym są pola eksploatacji i jak je określić w umowie licencyjnej
W pierwszej kolejności wyjaśnić należy co kryje się pod pojęciem „utwór” oraz „pola eksploatacji”.
Definicja utworu została zawarta w treści art. 1 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych1(zwana dalej: „u.p.a.p.p.”). Już sam fakt, iż dane pojęcie zostało uregulowane na początku wskazanej ustawy, dowodzi temu, że utwór jest pojęciem bardzo istotnym oraz kluczowym na gruncie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Treść art. 1 u.p.a.p.p. stanowi, że „Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór)”. Zatem, aby przejaw działalności twórczej uznać na utwór, decydującym elementem jest jego indywidualny charakter oraz twórczy charakter rezultatu tejże działalności, czyli powstałego dzieła.
Przechodząc do definicji pojęcia „pola eksploatacji”, wspomnieć należy, iż w polskim prawie nie zostało ono zdefiniowane w sposób jednoznaczny oraz bezpośredni. Ustawodawca, bowiem w treści art. 17 u.p.a.p.p. jedynie wskazał, iż „Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu”.
Pochylając się nad treścią wyżej cytowanego przepisu, w której to w istocie rzeczy nie została wskazana definicja sensu stricto pól eksploatacji, to wywnioskować należy, iż przewidziana w treści art. 17 u.p.a.p.p. wykładnia majątkowego prawa autorskiego określa uprawnienie twórcy do korzystania z utworu. Zatem wobec powyższego, najprościej ujmując daną materię, pola eksploatacji to konkretne sposoby korzystania z utworu. Przewidziana w treści art. 17 u.p.a.p.p. definicja określa uprawnienie twórcy do korzystania z utworu jako wyłączne, skuteczne względem wszystkich prawo do decydowania, o każdej formie korzystania z niego oraz do wynagrodzenia za to korzystanie.
Przekładając powyższe na aspekt praktyczny dotyczący zawierania umów licencyjnych wywieść należy, iż jeżeli twórca wyraża wolę, aby inny podmiot korzystał z jego utworu w określonym zakresie, zawiera wówczas umowę licencyjną z danym podmiotem, w której to treści w sposób wyczerpujący powinien wskazać pola eksploatacji do utworu, w zakresie, to którym twórca upoważni drugą stronę umowy do korzystania z jego utworu, czy też dzieła.
Ustawodawca w art. 50 u.p.a.p.p podał przykładowe pola eksploatacji takie jak: 1. w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu – wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2. w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono – wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy; 3. w zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny niż określony w pkt 2 – publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym. Katalog określony we wskazanym wyżej art. 50 u.p.a.p.p. jest katalogiem otwartym, co oznacza, że strony umowy posiadają pewnego rodzaju swobodę zapisu w umowie dotyczącej pól eksploatacji do utworu, niemniej jednak powinny one wskazywać konkretny zakres korzystania z utworu twórcy z punktu widzenia przyszłej eksploatacji dzieła, czy też utworu. Określenie w umowie pola eksploatacji, powinno każdorazowo zostać poddane analizie dotyczącego jego zakresu, przy jednoczesnym zastosowaniu takich kryteriów jak:
a. konieczność wymienienia pól eksploatacji;
b. powiązanie wynagrodzenia umownego z poszczególnymi polami eksploatacji; c. konieczność posługiwania się ustawową terminologią;
d. stwierdzenie, czy określone pole eksploatacji jest nowe ze względu na przepis o zakazie obejmowania umową nieznanych pól eksploatacji.
W przypadku zawierania umów o przeniesienie autorskich praw majątkowych czy licencji ustawa narzuca obowiązek dokładnego określenia w umowie pól eksploatacji, których ona dotyczy, co zostało wskazane w treści art. 1 ust. 2 u.p.a.p.p., która stanowi, że „Umowa o przeniesienie praw majątkowych lub umowa o korzystanie z utworu, zwana dalej „licencją” obejmuje pola eksploatacji wyraźnie w niej wymienione”.
Powyższa regulacja ma na celu ochronę praw twórcy, który przy zawieraniu umowy licencyjnej powinien być w pełni świadomy co do zakresu, w jakim udziela prawa do korzystania ze swojego utworu. Dana kwestia ma bardzo ważne znaczenie dla twórcy w aspekcie ustalonego przez strony umowy wynagrodzenia, jak i w przypadku dochodzenia w przyszłości ewentualnych roszczeń wynikających z naruszenia warunków umowy.
W sytuacji, gdy strony nie ustaliły inaczej, twórcy przysługuje odrębne wynagrodzenie za korzystanie z utworu, na każdym odrębnym polu eksploatacji, dlatego też istotne jest, aby w sposób szczegółowy wskazać pola eksploatacji utworu.
Podsumowując:
1. Definicja pojęcia „pola eksploatacji” to po prostu konkretne sposoby korzystania z utworu. 2. Umowa przenosząca prawa autorskie czy umowa licencyjna musi zawierać pola eksploatacji, których dotyczy.
3. Określenie warunków wykorzystania utworu jest kluczową kwestią dla ochrony praw twórcy, zarówno w zakresie jego praw do wynagrodzenia na etapie zawierania samej umowy, jak i w przypadku dochodzenia przyszłych roszczeń, w związku z naruszeniem warunków umownych przez stronę, z która takowa umowa została zawarta.
