Czy kod programu komputerowego jest chroniony prawem autorskim?
W pierwszej kolejności wyjaśnić należy zakres przedmiotowy podlegający ochronie praw autorskich.
Zakres przedmiotowy podlegający ochronie praw autorskich został wskazany w treści art. 1 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych1(zwana dalej: „u.p.a.p.p.”), która stanowi, że „Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór). W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory:
– wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);
a. plastyczne;
b. fotograficzne;
c. lutnicze;
d. wzornictwa przemysłowego;
e. architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne;
f. muzyczne i słowno-muzyczne;
g. sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne;
h. audiowizualne (w tym filmowe).
Zatem zgodnie z treścią wyżej cytowanego przepisu, przedmiotem ochrony prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażania. Z przepisu tego wynika, że jakkolwiek utworem podlegającym ochronie prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażania, to jednak w procesie interpretacji pojęcia utworu podstawowe znaczenie ma sformułowanie „działalność twórcza o indywidualnym charakterze”. O powstaniu utworu podlegającego ochronie prawa autorskiego można zatem mówić dopiero wówczas, gdy spełnione zostaną oba warunki łącznie. Po pierwsze powstałe dzieło musi być przejawem działalności twórczej, a po drugie wykazywać indywidualny charakter. Przesłankę działalności twórczej uznaje się za spełnioną, jeśli stworzone dzieło jest nowe z punktu widzenia twórcy.
Natomiast w zakresie tam nieuregulowanym, do programów komputerowych stosować należy pozostałe przepisy ustawy o prawie autorskim. Przede wszystkim oznacza to, że program komputerowy będzie chroniony na gruncie prawa autorskiego pod warunkiem, że będzie spełniał przesłanki zawarte w treści ww. art. 1 u.p.a.p.p, a zatem powinien stanowić przejaw działalności twórczej oraz posiadać indywidualny charakter.
Zatem wobec powyższego nasuwa się pytanie czy kod programu jest chroniony prawem autorskim?
Celem udzielenia odpowiedzi na ww. pytania przytoczenia wymaga treść art. 74 u.p.a.p.p, która stanowi, że „1. Programy komputerowe podlegają ochronie jak utwory literackie, o ile przepisy niniejszego rozdziału nie stanowią inaczej. 2. Ochrona przyznana programowi komputerowemu obejmuje wszystkie formy jego wyrażenia. Idee i zasady będące podstawą jakiegokolwiek elementu programu komputerowego, w tym podstawą łączy, nie podlegają ochronie. 3. prawa majątkowe do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przysługują pracodawcy, o ile umowa nie stanowi inaczej. 4. Autorskie prawa majątkowe do programu komputerowego, z zastrzeżeniem przepisów art. 75 ust. 2 i 3, obejmują prawa do:1) trwałego lub czasowego zwielokrotnienia programu komputerowego w całości lub w części jakimikolwiek środkami i w jakiejkolwiek formie; w zakresie, w którym dla wprowadzania, wyświetlania, stosowania, przekazywania i przechowywania programu komputerowego niezbędne jest jego zwielokrotnienie, czynności te wymagają zgody uprawnionego; 2) tłumaczenia, przystosowywania, zmiany układu lub jakichkolwiek innych zmian w programie komputerowym, z zachowaniem praw osoby, która tych zmian dokonała;
3) rozpowszechniania, w tym użyczenia lub najmu, programu komputerowego lub jego kopii”.
Program komputerowy powstały w wyniku prac projektowych (algorytmizacja) zostaje zapisany w postaci kodu źródłowego. Ten kod jest napisany w języku programowania, który działa jak „tłumacz” między programistą (programista może być jednocześnie twórcą programu, jednak zależność ta nie zawsze będzie występowała), a maszyną. Pozwala programiście napisać instrukcje opisujące operacje, jakie powinien wykonać komputer, w sposób, który jest dla niego zrozumiały. Program komputerowy wyrażony w postaci kodu źródłowego jest zapisem alfanumerycznym, składającym się z liter, cyfr, symboli i innych znaków, ma zatem postać pliku tekstowego.2
W orzecznictwie podnosi się, że w kodach źródłowych „zawarta jest indywidualna wartość twórcza właściwa dla każdej osoby zajmującej się opracowywaniem programów komputerowych, stanowiąca rodzaj receptury własnej, indywidualny wkład programisty w przygotowanie dzieła, który jest oparty na osobistych umiejętnościach, kwalifikacjach i doświadczeniu nabytym przez każdego twórcę, jest w związku z tym trudny do odtworzenia i naśladowania, może być natomiast przydatny nie tylko przy modyfikacji danego programu komputerowego”, ale również przy opracowywaniu innych programów.3 Tak się dzieje bez wątpienia w sytuacji, gdy programista jednocześnie tworzy algorytm i go implementuje.
W tym miejscu warto zwrócić uwagę na fakt, że programista, przystępując do „kodowania” programu komputerowego, może mieć narzucone określone tzw. warunki brzegowe, rodzaj platformy programistycznej, jak również kwestie optymalizacji kodu, np. pod względem szybkości działania programu, które wpływają na ograniczenie swobody działania, może dojść do minimalizacji bądź nawet wyłączenia przejawów twórczości.
Zatem w związku z powyższym nie zasadnym jest przyjęcie, iż ochrona programu komputerowego wynikająca z ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych już na etapie powstania kodu źródłowego. W takiej sytuacji okazałoby się bowiem, że ochrona prawnoautorska „przysługuje osobie, której rola przypomina stenografa (osoba ta niejako przepisuje algorytm w języku programowania), ale nie tej, której działalność nosi cechy twórczości i indywidualnego charakteru.4
Jednakże należy wziąć pod uwagę sytuację, w której niezależnie od warunków brzegowych, działalność programisty jest na tyle szeroka, że wykonany przez niego wkład w postaci sposobu implementacji algorytmu, w tym dobór odpowiednich narzędzi informatycznych nosi znamiona twórczości.
Kwestia dotycząca wkładu twórczego programisty, który przejawiać może się w kodzie źródłowym, jest na tyle niedookreślona, iż w przypadku powstania sporu sądowego, celem rozstrzygnięcia spornej materii, niezbędne będzie zasięgniecie opinii biegłego.
Podsumowując, program komputerowy wyrażony zarówno w formie kodu źródłowego, jak i w formie kodu wynikowego podlega ochronie przyznawanej programom komputerowym przez prawo autorskie. Należy mieć na względzie, że nie istnieje odrębne wyłączne prawo do programu komputerowego wyrażonego w formie kodu źródłowego i wyrażonego w formie kodu wynikowego. Między wersją źródłową, a wynikową danego programu komputerowego brak jest różnic o charakterze twórczym w rozumieniu prawa autorskiego. Zaznaczyć należy, iż ani kod źródłowy, ani kod wynikowy nie może być klasyfikowany jako odrębne pole eksploatacji. Jeśli zatem nabywca pozyskał wyłączne prawo autorskie do programu komputerowego, to nabył on prawa zarówno do kodu źródłowego, jak i wynikowego.5
Jednocześnie warto zwrócić uwagę na treść art. 74 ust 3 u.p.a.p.p, która stanowi, że „Prawa majątkowe do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przysługują pracodawcy, o ile umowa nie stanowi inaczej”.
Zatem występuję w cytowanym powyżej przepisie wyjątek od art. 12 u.p.a.p.p, w przypadku programu komputerowego stworzonego przez pracownika, pracodawca nie musi przyjąć utworu , lecz przysługuje mu ex lege, czyli z mocy samego prawa.
Podsumowując:
1. Programy komputerowe podlegają ochronie jak utwory literackie, o ile przepisy niniejszego rozdziału nie stanowią inaczej.
2. Program komputerowy będzie chroniony na gruncie prawa autorskiego pod warunkiem, że będzie spełniał przesłanki zawarte w treści ww. art. 1 u.p.a.p.p, a zatem powinien stanowić przejaw działalności twórczej oraz posiadać indywidualny charakter.
3. Ochrona praw autorskich została podzielona ze względu na występowanie dwóch rodzajów praw autorskich tj. autorskie prawa osobiste i autorskie prawa majątkowe.
